Một trường hợp bị đe dọa và ép buộc nộp tiền “quỹ xóm” gần đây tại Hà Nội đã đặt ra nhiều câu hỏi về tính hợp pháp của các khoản thu trong cộng đồng dân cư. Từ góc độ pháp lý, luật sư Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính pháp (Đoàn Luật sư TP Hà Nội), đã đưa ra quan điểm rằng mọi khoản huy động trong cộng đồng dân cư đều phải dựa trên nguyên tắc tự nguyện, công khai và minh bạch.
Theo ông Cường, việc một cá nhân hay nhóm người tự ý đặt ra một mức thu mang tính áp đặt và bắt buộc người khác phải tuân theo là hoàn toàn trái pháp luật. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đã quy định rõ ràng về các khoản đóng góp và huy động trong cộng đồng dân cư, nhấn mạnh rằng các khoản đóng góp phải tự nguyện, minh bạch và được sự đồng ý của ít nhất 2/3 số hộ gia đình, cùng với sự giám sát của cơ quan nhà nước và cộng đồng.
Luật sư Cường cũng nhấn mạnh rằng việc đóng góp phải dựa trên sự tự nguyện và không được áp đặt. Trên thực tế, sự khác biệt giữa nhận thức và quy định pháp luật cũng như phong tục địa phương có thể dẫn đến xung đột lợi ích. Về trường hợp cụ thể của anh Đ.X.T bị đe dọa và ép buộc nộp 20 triệu đồng và chỉ nhận một tờ giấy viết tay, luật sư Cường cho rằng đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng các quy định về tài chính và kế toán.
Hành vi này không chỉ tiềm ẩn nguy cơ thất thoát và thiếu minh bạch mà còn có thể bị xử lý vi phạm hành chính hoặc thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu chiếm đoạt hoặc sử dụng sai mục đích.
Trước lập luận của một số người cho rằng “đường do dân góp tiền làm thì có quyền thu tiền”, luật sư Đặng Văn Cường khẳng định rằng lập luận này hoàn toàn không có cơ sở pháp lý. Ông giải thích rằng quyền sở hữu tài sản chỉ được xác lập khi có căn cứ hợp pháp. Việc người dân tự nguyện góp tiền làm đường là hành vi vì lợi ích chung và không làm phát sinh quyền sở hữu cá nhân hay nhóm người đối với công trình đó.
Ngoài ra, đường xóm được làm trên đất công hoặc dùng chung cho cộng đồng, thuộc loại tài sản công thuộc sở hữu toàn dân, do Nhà nước thống nhất quản lý. Việc thu phí sử dụng đường bộ chỉ được thực hiện khi có quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đi kèm với chứng từ tài chính hợp lệ.
Có thể thấy, các quy định pháp luật hiện hành đã đề ra những nguyên tắc và yêu cầu rõ ràng đối với các khoản huy động và đóng góp trong cộng đồng dân cư. Việc thực hiện các khoản thu phải đảm bảo tính tự nguyện, công khai, minh bạch và phù hợp với quy định của pháp luật. Những hành vi vi phạm sẽ phải đối mặt với các biện pháp xử lý nghiêm khắc nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.